Naturalis Biodiversity Center

Beschrijving

In 1820 werd bij Koninklijk Besluit door Koning Willem I het 's Rijksmuseum van Natuurlijke Historie opgericht. Het museum werd gesticht door de collecties van de Leidse Universiteit, 's Lands Kabinet van Natuurlijke Historie en de persoonlijke verzameling van de eerste directeur Coenraad Jacob Temminck, samen te voegen. Deze collecties, die in eerste instantie werden verzameld als curiosa, kwamen gedurende de negentiende eeuw steeds meer in de belangstelling te staan van de opkomende wetenschap. Temminck slaagde erin Nederlanders in het buitenland verzamelingen van natuurlijke objecten aan te laten leggen ten behoeve van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie (RMNH). Zodoende werd de collectie natuurlijke objecten uit Japan, die Philipp Franz von Siebold, wiens etnografische verzameling als latere basis zou dienen van het Rijks Etnografisch Museum in Leiden, ook opgenomen in de collectie van het RMNH.

In lijn met de wetenschappelijke ontwikkelingen werd in 1820 de zogenaamde Natuurkundige Commissie voor Nederlands-Indië opgericht. Deze commissie, die zijn standplaats had in 's Lands Plantentuin in Bogor (het toenmalige Buitenzorg), had als taak te zoeken naar delfstoffen en het in kaart brengen van de plaatselijke flora en fauna. De bevindingen van deze commissie werden tussen 1839 en 1847 gepubliceerd in de Verhandelingen over de natuurlijke geschiedenis der Nederlandsche Overzeesche bezittingen, welke onder de redactie stond van C.J. Temminck, directeur van het RMNH. Na de opheffing van de commissie in 1850 werden de publicaties, verzamelde voorwerpen en objecten, correspondentie e.d. opgenomen in de collectie van het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie. De basis van de Naturalis-collectie houdt dus nadrukkelijk verband met het koloniale verleden. Ook nadat de Natuurkundige Commissie was opgeheven werden verzamelaars in Indonesië en elders door het RMNH aangemoedigd hun collecties ter beschikking te blijven stellen van het museum.

In 1878 splitste de afdeling Geologie en Mineralogie zich van het RMNH af om een eigen museum te vormen, het Rijksmuseum voor Geologie en Mineralogie (RGM). Dit museum zou apart blijven bestaan totdat het in 1984 weer werd samengevoegd met het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie. Waar de collectie van het RGM zich in eerste instantie focuste op voormalig Nederlands-Indië, werd deze onder de eerste directeur Karl Martin uitgebreid met voorwerpen uit andere gebieden, waaronder ook de Nederlandse koloniën in het Caraïbische gebied. Zowel het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie als het Rijksmuseum voor Geologie en Mineralogie waren in de eerste jaren voornamelijk bedoeld voor geïnteresseerde wetenschappers, pas tegen het begin van de twintigste eeuw stelde ze hun collecties vaker open voor een breed publiek.

Gedurende het vervolg van de twintigste eeuw werd de collectie van zowel het RMNH en RGM flink uitgebreid, waarbij de lijntjes met de door Nederland gekoloniseerde gebieden kort bleven. Na een verhuizing in 1998 verder gingen de ondertussen weer gefuseerde collecties verder onder de huidige naam Naturalis. In 2010 werden ook de collecties van het Zoölogisch Museum Amsterdam en het Nationaal Herbarium Nederland samengevoegd met die van Naturalis. Sinds 2019 bevindt het museum zich in het huidige, nieuwgebouwde, pand, waar de drie taken van Naturalis - collectie, wetenschap en museum - nog sterker met elkaar verbonden zijn.

Vroegere directeuren Naturalis

• Coenraad Jacob Temminck (1820-1858)
• Hermann Schlegel (1858-1884)
• Fredericus Anna Jentink (1884-1913)
• Eudard Daniël van Oort (1913-1933)
• Hilbrand Boschma (1933-1958)
• Leo Brongersma (1958-1972)
• Willem Vervoort (1972-1982)
• Jacobus Theodorus Wiebes (1982-1989) *Rijks Geologisch en Mineralogisch Museum
• Karl Martin (1878-1922)
• Berend George Escher (1922-1955)
• Isaäk Martinus van der Vlerk (1955-1961)
• Cornelis Beets (1963-1977)

Herkomstonderzoek

De archief- en beeldcollectie van Naturalis bestaat uit de samengevoegde collecties van het Zoölogisch Museum Amsterdam, het Nationaal Herbarium Nederland, het Herbarium Vadense (Wageningen) en het herbarium van de Universiteit Utrecht. Ook de geologische collecties van het voormalige Rijksmuseum van Geologie en Mineralogie, en de universitaire collecties van Amsterdam en Delft behoren tot de Naturalis-collectie. Archieven en andere aanvullende collectie- en onderzoeksgerelateerde gegevens zijn beschikbaar via de archief-website van Naturalis. Op de overzichtspagina zijn alle archieven overzichtelijk gerangschikt. Het Naturalis-archief bevat waardevol materiaal zoals manuscripten, tekeningen en notities die een duidelijk tijdsbeeld schetsen van het (koloniale) verleden. De notitieschriftjes in het archief van Korthals bevatten bijvoorbeeld tekeningen van Indische panorama’s en huizen, van de plaatselijke bevolking en van planten.

De museumcollectie en bibliotheek zijn beiden doorzoekbaar via hun eigen websites. Bovendien is de fysieke bibliotheek tegenwoordig openbaar toegankelijk in het museum. Daarnaast is er een separate repository waarop veel verschillende (historische) wetenschappelijke publicaties beschikbaar zijn. Verschillende boeken uit de Naturaliscollectie zijn ook beschikbaar via het digitale internationale platform Biodiversity Heritage Library.

Als je als onderzoeker vragen hebt of de collectie wil bezoeken, kan je een verzoek indienen via <collectie@naturalis.nl>.

Bronnen

• Haan, W. de, P. W. Korthals, Salomon Müller, H. Schlegel, C. J. Temminck, en Natuurkundige Commissie in Oost-Indië. Verhandelingen over de natuurlijke geschiedenis der Nederlandsche overzeesche bezittingen. Leiden: In commissie bij. S. en J. Luchtmans en C.C. van der Hoek, 1839
  Alle verhandelingen van de Natuurkundige Commissie in Oost-Indië in een gebonden boek, verdeeld in drie volumes: Land-en Volkenkunde, Zoölogie en Botanie. Beschikbaar via de website van Biodiversity Heritage Library. — https://doi.org/10.5962/bhl.title.114730
• de Groot, G.E. “Rijksmuseum Van Geologie En Mineralogie 1878-1978 : A Retrospect”. Scripta Geologica 48 (January 1978): 3–25.
  Artikel uit 1978 dat de geschiedenis van het Rijksmuseum van Geolgie en Mineralogie van 1878 tot en met 1978 beschrijft. — https://repository.naturalis.nl/pub/317444
• Holthuis, Lipke. 1820 - 1958 : Rijksmuseum Van Natuurlijke Historie. Nationaal Natuurhistorisch Museum, Leiden, 1995.
  Boek uit 1995 dat de geschiedenis van het toenmalig Nationaal Natuurhistorisch Museum van 1820 tot en met 1958 beschrijft. Bevat gestructureerde informatie over de opbouw van de museumcollectie en de toenmalige conservatoren. — https://repository.naturalis.nl/pub/268714
• Koninklijke Natuurkundige Vereeniging in Nederlandsch Indië. Natuurkundig tijdschrift voor Nederlandsch Indië. Jakarta (Batavia): Lange, 1851-1940
  Tijdschrift van de Natuurkundige Vereniging uit voormalig Nederlands-Indië. De edities van 1851 tot en met 1922 zijn beschikbaar via de Biodiversity Heritage Library. — https://www.biodiversitylibrary.org/bibliography/13350
• Rijks Geologisch-Mineralogisch Museum. Sammlungen des Geologischen Reichs-Museums in Leiden. Leiden: Brill, 1891-1922.
  Tijdschrift van het Rijksmuseum voor Geologie en Mineralogie dat verscheen tussen 1891 en 1922 onder redactie van K. Martin. Alle edities zijn beschikbaar via de [repository van Naturalis](https://repository.naturalis.nl/org/5). — https://repository.naturalis.nl/org/5
• Husson, A.M., and Lipke Holthuis. “The Dates of Publication of “verhandelingen over De Natuurlijke Geschiedenis Der Nederlandsche Overzeesche Bezittingen” Edited by C. J. Temminck”. Zoologische Mededelingen 34, no. 2 (January 1955): 17–24.
  Artikel uit 1955 waarin alle publicaties van het tijdschrift Verhandelingen over De Natuurlijke Geschiedenis Der Nederlandsche Overzeesche Bezittingen uiteen worden gezet en beschreven. — https://repository.naturalis.nl/pub/318953
• Gijzen, Agatha. 's Rijks Museum Van Natuurlijke Historie, 1820-1915. W.L. & J. Brusse, Rotterdam, 1938.
  Dissertatie uit 1938 die de geschiedenis van het 's Rijks Museum van Natuurlijke historie van 1820 tot en met 1915 beschrijft. — https://repository.naturalis.nl/pub/631350
• Andreas, Weber. 2019. “Collecting Colonial Nature: European Naturalists and the Netherlands Indies in the Early Nineteenth Century.” Bmgn: Low Countries Historical Review.
  Artikel over de geschiedenis van de Natuurkundige Commissie voor Nederlandsch-Indië. — https://doi.org/10.18352/bmgn-lchr.10741