Aruba, Bonaire en Curaçao

In Nederlandse museumcollecties zijn veel objecten te vinden die afkomstig zijn uit de periode dat Aruba, Bonaire en Curaçao onder Nederlands koloniaal bewind stonden. Objecten afkomstig van Aruba, Bonaire en Curaçao zijn in Nederlandse museumcollecties vaak niet toegeschreven aan specifieke eilanden. Daarom is het van belang verschillende zoektermen te gebruiken die verwijzen naar de voormalig door Nederland gekoloniseerde eilanden in het Caribisch gebied.

Beschrijving

Aruba, Bonaire, Curaçao (de ABC-eilanden, vanuit koloniaal oogpunt ook de Benedenwindse eilanden genoemd) vormen drie eilandgebieden in de Caribische Zee, vlak voor de kust van Venezuela. De oorspronkelijke Caquetíobevolking sprak een Arowakse taal en heeft de eilanden waarschijnlijk vanuit het Venezolaanse schiereiland Paraguaná bevolkt. De Spaanse conquistador Alonso de Ojeda deed de eilandengroep in 1499 aan en luidde daarmee een lange periode in van Europese koloniale overheersing. In 1634 veroverde de Nederlandse West-Indische Compagnie het eiland Curaçao op de kleine Spaanse bezettingsmacht en bouwde het eiland, met zijn strategisch gelegen Sint-Annabaai, uit tot een steunpunt in de oorlog tussen de Republiek en Spanje. Twee jaar later werden vanuit Curaçao ook Aruba en Bonaire bezet. Na de vrede met Spanje in 1648 groeide Willemstad – de hoofdstad van Curaçao – uit tot vrijhaven, van waaruit veel slaafgemaakten werden verhandeld met de Spaanse kolonies in de Amerika’s.

De West-Indische Compagnie ging in 1791 failliet en tijdens de Napoleontische oorlogen werd Curaçao tot tweemaal toe bezet door Engeland. Met het Verdrag van Londen van 1814 kwamen de eilanden onder gezag van het nieuw gestichte Koninkrijk der Nederlanden, dat ze in 1828 bestuurlijk samenvoegde met Sint Eustatius en onderhorigheden en Suriname. In 1845 werd deze samenvoeging deels ongedaan gemaakt, waarna Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten werden bestuurd vanuit Curaçao. Deze kolonie, in 1948 omgedoopt tot Nederlandse Antillen, aanvaardde in 1954 samen met Nederland en Suriname het Statuut voor het Koninkrijk der Nederlanden, waarmee de dekolonisatie van de Nederlandse koloniën in de Cariben voltooid heette te zijn. In 1986 werd Aruba een afzonderlijk land binnen het Koninkrijk der Nederlanden, een pad dat Curaçao in 2010 volgde. In dat jaar werd Bonaire een 'openbaar lichaam' van Nederland. Deze tamelijk ingewikkelde bestuurlijke geschiedenis heeft zijn weerslag gehad op de vorming van archieven en collecties. Houd hier rekening mee bij je onderzoek.

De periode van koloniale overheersing van Nederland op de Aruba, Bonaire en Curaçao wordt onder andere gekenmerkt door een geschiedenis van slavernij en handel in slaafgemaakten. Al ten tijde van de Spaanse overheersing werd de inheemse bevolking van Aruba, Bonaire en Curaçao, de Caquetío, gedwongen tewerkgesteld. Onder Nederlands gezag, vooral na de verwerving van het zogenaamde Asiento de Negros in 1671, werden slaafgemaakten uit West-Afrika naar Willemstad verscheept en met Spaans-Amerika verhandeld of gedwongen tewerkgesteld op de eilanden. Het Nationaal Archief in Den Haag heeft een uitgebreide zoekhulp op haar website die kan helpen bij het onderzoeken van het (slavernij)verleden op de Aruba, Bonaire en Curaçao. Gedurende de koloniale periode werden de Caribische eilanden die onder Nederlands koloniaal gezag stonden 'Curaçao en Onderhorigheden' genoemd, daarom lijkt veel archiefmateriaal enkel betrekking te hebben op Curaçao, terwijl hier ook informatie over de andere voormalig door Nederland gekoloniseerde eilanden te vinden is. De zoekhulp van het Nationaal Archief in Den Haag lijkt toegespitst op Curaçao, maar deze verwijst ook naar archieven die informatie bevatten over de andere eilanden. Ook is er een zoekhulp over Onderofficieren en soldaten bij het leger in West-Indië 1815-1950 die verwijst naar relevant archiefmateriaal over op de Aruba, Bonaire en Curaçao gestationeerde militairen en de zoekhulp Ambtenaren in West-Indië: Suriname en de Antillen 1815-1936, die informatie bevat over Nederlandse koloniale bestuursambtenaren in Suriname, op Aruba, Bonaire en Curaçao en op Saba, Sint Eustatius en Sint Maarten.

Gedurende de koloniale periode zijn er veel objecten vanuit Aruba, Bonaire en Curaçao naar Europees Nederland vervoerd, die terechtkwamen in verschillende (museale) collecties. Zoeken naar objecten afkomstig uit Aruba, Bonaire en Curaçao kan lastig zijn; objecten kunnen zich overal bevinden. Wanneer je museumcollecties doorzoekt kan het van nut zijn verschillende zoektermen te gebruiken voor het zoeken naar objecten afkomstig van Aruba, Bonaire of Curaçao. De ene keer is een object namelijk toegeschreven aan een specifiek eiland, de andere keer aan bijvoorbeeld de Nederlandse Antillen.

Het Wereldmuseum, dat een grote collectie aan objecten uit Aruba, Bonaire en Curaçao beheert, heeft zijn collectie uitgesplitst op herkomstgebied. De categorie 'Caraïbisch gebied' bevat zo'n 4.500 objecten, maar niet alles is afkomstig van Aruba, Bonaire of Curaçao; binnen deze selectie bevinden zich ook objecten van bijvoorbeeld Jamaica of Haïti. Zie voor meer informatie over het onderzoeken van museumcollecties de zoekhulp Onderzoeken. Bekijk de zoekhulp Bronnen voor meer informatie en tips over het vinden van relevante bronnen voor je onderzoek.

Herkomstonderzoek

Hieronder vind je per eiland enkele bronnen en websites waar je meer informatie kan vinden om je onderzoek vanuit te laten starten. De subject guide over de Cariben van de Universiteit Leiden bevat veel nuttige informatie met betrekking tot hun Caribische collectie en andere bronlocaties. In deze lijst, samengesteld door het KITLV, staan verschillende links naar relevante websites (niet alle links werken meer).

Vanuit het Consortium Koloniale Collecties wordt er op dit moment een inventarisatie verricht naar museumcollecties afkomstig van Aruba, Bonaire en Curaçao die zich in Europees Nederlandse instellingen bevinden.

Aruba

In samenwerking met the Internet Archive is een groot gedeelte van Aruba's cultureel erfgoed gedigitaliseerd en toegankelijk gemaakt. De collectie is zowel bereikbaar via de website van the Internet Archive als via de website van Coleccion Aruba. Niet alleen collecties die zich op Aruba zelf bevinden zijn in de database opgenomen, ook relevante collecties bij bijvoorbeeld het Nationaal Archief in Den Haag en de musea van het Nederlandse Wereldmuseum zijn er in opgenomen, net als die van andere instellingen in Nederland. Ook is er een specifieke slavernij database waarin kan worden gezocht naar (archief) collecties die betrekking hebben op slaafgemaakten op Aruba in de periode tussen 1840-1863. Anders dan slaafgemaakten in Suriname, die na de afschaffing van de slavernij in 1863 nog tien jaar onder staatstoezicht van Nederland bleven, waren slaafgemaakten op Aruba, Bonaire en Curaçao wel gelijk vrij na 1 juli 1863.

Andere relevante bronnen en websites:

• Archivo Nacional Aruba
• Museo Arkeologico Nacional Aruba
• De zoekhulp Kòrsou – Curaçao van het Nationaal Archief Den Haag bevat ook voor Aruba relevante informatie.
• In de collectie van Delpher zitten ook kranten, zoals de Amigoe di Curaçao, die relevant zijn voor Aruba, Bonaire en Curaçao.
• Het boek 'De geschiedenis van Aruba tot 1816 : van zustereiland tot imperium in imperio' van de historicus dr. J.A. Adi Martis beschrijft de pre-koloniale geschiedenis van Aruba en de periode van het koloniale bewind van de Nederlandse WIC.

Bonaire

De Fundashon Históriko Kultural Boneriano (FuHiKuBo) is een centrale stichting in het erfgoedveld van Bonaire. De in 1998 opgerichte stichting heeft als doel het documenteren, verzamelen en bewaren van alles wat met het (immaterieel) erfgoed van Bonaire te maken heeft. Daar zijn verschillende platforms uit voort gekomen, zoals Archivo Boneiru en Patrimonio Kultural Intangibel Boneiru. Zoals hierboven beschreven is voor onderzoek naar erfgoed van Bonaire bij Nederlandse instellingen het van belang meerdere zoektermen te gebruiken, door bijvoorbeeld ook te zoeken op 'Curaçao en Onderhorigheden' in plaats van alleen 'Bonaire'. Dit komt omdat de door Nederland gekoloniseerde eilanden in het Caribisch gebied in Nederland de bestuurlijke term Curaçao en Onderhorigheden kreeg, waarin geen onderscheid werd gemaakt tussen de verschillende eilanden.

Andere relevante links:

• De zoekhulp Kòrsou – Curaçao van het Nationaal Archief Den Haag bevat ook voor Bonaire relevante informatie.
• Ook de zoekhulp Koloniale geschiedenis kan je doorverwijzen naar relevant archiefmateriaal voor Bonaire.
• In de collectie van Delpher zitten ook kranten, zoals de Amigoe di Curaçao, die relevant zijn voor Aruba, Bonaire en Curaçao.

Curaçao

Curaçao heeft lang als naamgever van de door Nederland gekoloniseerde eilanden in het Caribisch gebied gefungeerd, waardoor er relatief veel archiefmateriaal beschikbaar is met betrekking tot dit eiland. De zoekhulp Kòrsou – Curaçao van het Nationaal Archief verwijst je door naar veel relevant archiefmateriaal over de koloniale geschiedenis van Curaçao. Verder is er een zoekhulp Slaven- en emancipatieregisters 1839-1863 en Vrij van Slavernij (manumissies) 1722 - 1863 die relevant kunnen zijn voor onderzoek naar het slavernijverleden op Curaçao.

De website Curaçao History geeft een handige tijdlijn weer waarop de geschiedenis van het eiland in overzichtelijke tijdvakken is ingedeeld, wat je kan helpen bij het afbakenen van je onderzoek. Het Nationaal Archief Curaçao heeft een uitgebreide website met veel informatie.

Andere relevante links:

• In de collectie van Delpher zitten ook kranten, zoals de Amigoe di Curaçao, die relevant zijn voor Aruba, Bonaire en Curaçao.
• Op de website van Coleccion Aruba, waar een groot deel van het culturele erfgoed van Aruba digitaal beschikbaar is, bevindt zich ook voor Curaçao relevante informatie.
• De zoekhulp Plantages en onroerend goed op Curaçao 1720-1845 van het Nationaal Archief Den Haag.

Relevante literatuur

• Den Heijer, Henk. Geschiedenis van de WIC: Opkomst, bloei en ondergang (Zutphen: Walburg Pers, 2013).
• Oostindie, Gert. Paradise Overseas: The Dutch Caribbean; Colonialism and Its Transatlantic Legacies (Oxford: Macmillan Caribbean, 2005).
• Oostindie, Gert, and Roitman, Jessica V. Dutch Atlantic Connections, 1680-1800 (Leiden: Brill, 2014)
• Martis, A. De Geschiedenis van Aruba Tot 1816 : Van Zustereiland Tot Imperium in Imperio (Volendam: LM Publishers, 2018).
• Alofs, Luc. Koloniale Mythen En Benedenwindse Feiten : Curaçao, Aruba En Bonaire in Inheems Atlantisch Perspectief, ca. 1499-1636 (Leiden: Sidestone Press, 2018).
• Smeulders, Valika, ed. Ons Koloniale Verleden : In 50 Voorwerpen (Amsterdam: Alfabet Uitgevers, 2023).
• Stipriaan, Alex van, Luc Alofs, and Francio Guadeloupe, eds. Caribbean Cultural Heritage and the Nation : Aruba, Bonaire, and Curaçao in a Regional Context (Amsterdam: Leiden University Press, 2023).