Wereldmuseum Amsterdam

Beschrijving

Het huidige Wereldmuseum Amsterdam is ontstaan uit het in 1871 opgerichte Koloniaal Museum in Haarlem. Dit Koloniaal Museum, gevestigd in het Paviljoen Welgelegen was in eerste instantie voornamelijk een productenmuseum, waar een verscheidenheid aan koloniale waar werd tentoongesteld. Dit museum diende als bron voor koloniale ondernemers en bediende hen zo van kennis over onder andere mineralen en grondstoffen. Belangrijke schenkers van objecten waren bestuursambtenaren, zoals Christiaan Snouck Hurgronje en de oud gouverneur van Suriname, Johand von Schmidt, de Nederlands-Indische Regering, 's Lands Plantentuin in Bogor en verschillende andere handelsondernemingen en bedrijven.

Vanwege ruimtegebrek in Haarlem wordt in 1913 besloten de collectie over te dragen aan de in-oprichting-zijnde Vereeniging Koloniaal Insituut, wat in 1926 haar eigen museum zou openen aan de Mauritskade in Amsterdam, in het pand waar het Wereldmuseum Amsterdam nog altijd gevestigd is. Ook de collectie van het Etnografisch Museum Artis werden opgenomen in het museum van het Koloniaal Instituut. In 1926 bestond de collectie uit om en nabij 30.000 voorwerpen, waarvan 10.000 uit de Artiscollectie. Het Koloniaal Instituut werd opgedeeld in drie afdelingen, Tropische Producten, Tropische Hygiëne en Volkenkunde, die alledrie een eigen tentoonstellingsruimten tot hun beschikking hadden. Het museum voor Tropische producten werd in de jaren 1960 opgeheven en verschillende objecten zijn op latere momenten overgedragen aan de toenmalige Landbouwuniversiteit van Wageningen (tegenwoordig Wageningen Univeristy & Research) en het Rijksmuseum van Natuurlijke Historie in Leiden (tegenwoordig Naturalis).

Na de Tweede Wereldoorlog werd besloten het Koloniaal Insituut om te dopen tot het Indisch Instituut en zodoende het Indisch Museum, volledig gericht op de betrekkingen tussen Nederland en de koloniën in het Oosten en Westen. Om die reden werd in 1947 besloten de Afrikaanse collectie van het museum over te dragen aan het toenmalige Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden. Toen na de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog in 1949 de soevereiniteitsoverdracht plaatsvond, zat het Indisch Museum in een lastig parket. Er werd voor gekozen de focus te verbreden naar de volledige 'tropische wereld'. Het Indisch Instituut heette vanaf 1950 het Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT) en het bijbehorende museum voortaan het Tropenmuseum. Vanwege deze perspectiefverandering lag de focus in de tweede helft van de twintigste eeuw op het verzamelen van objecten uit de verschillende tropische windstreken. Ook vanuit West Nieuw-Guinea, wat nog tot 1962 een Nederlandse kolonie bleef, kwamen veel objecten naar Amsterdam.

In 2014 werden het Tropenmuseum, Museum Volkenkunde in Leiden, het Afrika Museum in Berg en later het Wereldmuseum in Rotterdam samengevoegd tot het Nationaal Museum van Wereldculturen. Sinds 2023 gaan deze musea verder onder de gezamenlijke naam Wereldmuseum.

Herkomstonderzoek

De collectie van het Wereldmuseum Amsterdam is binnen de collectie van Wereldmuseum terug te vinden met het kenmerk 'TM'. De archieven van het Wereldmuseum Amsterdam tot 1995 zijn via de archieftoegang 2.20.69 (Het archief van het Koninklijk Instituut voor de Tropen) beschikbaar bij het Nationaal Archief in Den Haag. Hierbinnen zijn ook de archieven van het Koloniaal Museum in Haarlem en het Etnografisch Museum Artis opgenomen. De archiefbeschrijving van het Nationaal Archief bevat uitvoerige informatie over de ontstaansgeschiedenis van het Wereldmuseum Amsterdam en hoe het archief is opgebouwd. Het archief tot 1950 is door het KIT zelf gedigitaliseerd en beschikbaar via de collectiedatabase van het Wereldmuseum. Het archief van 1950-1995 wordt op het moment door het Nationaal Archief gedigitaliseerd. Archieven na 1995 bevinden zich nog bij het Wereldmuseum Amsterdam zelf. Voor meer informatie over het museumarchief tot 1995, zie de zoekhulp over het Koninklijk Instituut voor de Tropen. Ook het Stadsarchief van Amsterdam bevat archiefmateriaal met betrekking tot het tegenwoordige Wereldmuseum Amsterdam binnen het archief van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra, hierbij zijn de archieven onder de inventarisnummers 1876 tot en met 1919 met name relevant. Voor meer informatie over het Etnografische Museum Artis, zie de desbetreffende zoekhulp.

Bronnen

• Duuren, David van. 125 Jaar Verzamelen : Tropenmuseum, Amsterdam. Amsterdam: Koninklijk Museum voor de Tropen, 1990.
  Boek uit 1990 ter ere van het tachtig jarig bestaan van de Vereniging het Koninklijk Instituut voor de Tropen. Beschrijft de op dat moment 125-jarige geschiedenis van de collectie van het Wereldmuseum Amsterdam vanuit het toenmalige heden. Het boek geeft een algemeen overzicht van de ontstaansgeschiedenis van het Wereldmuseum Amsterdam en besteed extra aandacht aan verschillende afzonderlijke objecten. —
• Woudsma, J. (Jacobus), en Hansje Galesloot. Een markant gebouw in Amsterdam-Oost: het Koninklijk Instituut voor de Tropen. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen, 1990.
  Net als het boek van Jans besteedt dit boek uit 1990 voornamelijk aandacht aan de uiterlijke kenmerken van het tegenwoordige Wereldmuseum Amsterdam. Het boek bevat gedetailleerde informatie over de gevels, de zalen, materialen en de koloniale symboliek van de decoraties die rondom het gebouw zijn te vinden. —
• Jans, Huub, Hans van den Brink, and Koninklijk Instituut voor de Tropen. Tropen in Amsterdam : 70 Jaar Koninklijk Instituut Voor de Tropen. Amsterdam: Terra, 1981.
  Boek uit 1981 dat de geschiedenis van het Koninklijk Instituut voor de Tropen tot en met 1950 beschrijft. Het boek bevat veel foto's en geeft ook uitvoerige beschrijvingen van uiterlijke en innerlijke kenmerken van het tegenwoordige Wereldmuseum Amsterdam. Ook is er aandacht voor de manier waarop de organisatie van het KIT was ingericht gedurende de eerste decennia. —
• 395 Archief van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra
  Archief van het Koninklijk Zoölogisch Genootschap Natura Artis Magistra, de tegenwoordige dierentuin Artis. Met name de archieven onder de inventarisnummers 1876 tot en met 1919 zijn interessant in het kader van de oprichting van het tegenwoordige Wereldmuseum Amsterdam. — https://archief.amsterdam/inventarissen/details/395/
• NL-HaNA, KIT Koninklijk Instituut voor de Tropen, 2.20.69
  Archief van het Konininklijk Instituut voor de Tropen tot en met 1995 dat is gedeponeerd bij het Nationaal Archief in Den Haag. Archieven na 1995 zijn nog fysiek aanwezig bij het KIT. De archiefbeschrijving bevat uitvoerige informatie over de geschiedenis van het Wereldmuseum Amsterdam en de opbouw van het archief. — https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.20.69
• Jans, Huub. Honderdzestig Meter Mauritskade : Vier Eeuwen Tropenervaring Allegorisch Weerspiegeld in de Huisvesting van Een Wetenschappelijk Instituut. Amsterdam: Koninklijk Instituut voor de Tropen, 1976.
  Dun boekje uit 1976 dat vooral aandacht besteed aan de het gebouw van het tegenwoordige Wereldmuseum Amsterdam en het KIT. Aandacht is er voor de ontwikkeling van het gebouw, maar het bevat ook beschrijvingen van verschillende typerende gevelstenen die kenmerkend zijn voor de Europese visie op het Koloniale project in de twintigste eeuw. —